Jak rozwijało się rzemiosło w Krośnie? Skąd wzięła się nazwa „cech”? Jakie trudności przeżywali rzemieślnicy w czasach rewolucji przemysłowej i komunizmu? Czym krośnieński Cech zajmuje się dzisiaj?
Cech Rzemiosł Różnych w Krośnie jest terenową strukturą Związku Rzemiosła Polskiego poprzez Izbę Rzemieślniczą w Rzeszowie. Jako dobrowolna organizacja samorządu gospodarczego rzemiosła krośnieński Cech działa nieprzerwanie od oczątku XV wieku!
Rzemieślnicy prowadzą działalność wytwórczą i usługową, a ponadto uczą zawodów rzemieślniczych pracowników młodocianych, realizujących obowiązek szkolny w dualnym systemie nauczania. Oprócz nauki zawodu pracowników młodocianych Cech realizuje również kształcenie osób dorosłych w działającym od ponad dziesięciu lat Ośrodku Szkoleniowym Cech Rzemiosł Różnych w Krośnie. Na uwagę zasługuje fakt, że działalność szkoleniowa wspierana była i nadal jest z funduszy Unii Europejskiej.
Historia rzemiosła
Rzemiosło było nieodłącznym elementem tworzenia się i rozwoju społeczeństw. Historią swoją sięga pradziejów, ale jako uznane, nazwane i bardzo ważne stało się na terenach Polski dopiero w czasach wczesnopiastowskich. Wtedy powstawały pierwsze zwarte wspólnoty rzemieślnicze dotyczące tych samych, lub bardzo zbliżonych rzemiosł, otrzymywały przywileje i obowiązki potwierdzane królewskimi „Statutami”.
Od początku rzemieślnicy stanowili wspólnotę zwartą, solidną, dbającą o interesy grupy zawodowej, ale nade wszystko o uznanie dla własnej pracy poprzez najwyższą jakość i rzetelność wytwarzanych dóbr i świadczonych usług.
Powstawały organizacje skupiające właścicieli warsztatów poszczególnych zawodów, które nazywano cechami. Słowo „cech” wywodzi się z niemieckiego „zeichen” i oznacza „znak” – od wypracowanych przez poszczególne zawody symbolami ich pacy.
Z biegiem lat cechy narzucały standardy, których należało przestrzegać, by być zrzeszonym. „Starszyzna Cechowa” decydowała nie tylko o tym, czy dany rzemieślnik może być członkiem Cechu, ale też o wielkości jego produkcji, dostosowując ją do możliwości zakładu. W ten sposób starano się utrzymać równowagę na rynku i nie dopuścić do obniżania cen przez większe warsztaty.
Zrzeszeni w cechach wytwórcy mogli korzystać z przywilejów od miasta, np. gospodarczych, ekonomicznych, prawnych (słowo wypowiedziane przez rzemieślnika zrzeszonego w Cechu, było równe słowu złożonemu pod przysięgą). Bardzo często rajcami miast zostawali przedstawiciele rzemieślników.
Chęć zrzeszania się w organizacjach rzemiosła była na tyle silna, że przetrwała burzliwy okres gwałtownego rozwoju przemysłu w XIX wieku. Doprowadził on do znacznego kryzysu w rękodziele. Sytuacja polityczna okresu zaborów nie sprzyjała próbom dostosowania się do nowych warunków gospodarczych. Cechy straciły swoje znaczenie jako podmiot skupiający wielu wytwórców u usługowców i nade wszystko szkolących i wyzwalających nowych fachowców Stały się niewiele znaczącymi stowarzyszeniami zawodowymi. W pierwszych latach XX wieku w północno-zachodniej części Polski zaczęły powstawać Izby Rzemieślnicze, a na południu Związki Stowarzyszeń Rzemieślniczych i Przemysłu.
Prawo przemysłowe w latach po odrodzeniu Polski ustanowiło Izby Rzemieślnicze jako reprezentanta interesów przemysłu rzemieślniczego i część składową samorządu gospodarczego. Równocześnie jednak prawo przemysłowe likwidowało wszystkie formy cechowych wartości czym znacznie osłabiło funkcjonowanie i znaczenie rzemieślniczych organizacji dla społeczeństwa.
Na te kłopoty rzemiosła nałożyły się skutki narastającego kryzysu gospodarczego na początku lat 30. XX wieku. Wyjściem z impasu był zwołany Zjazd Izb Rzemieślniczych, w wyniku którego powołano Związek Izb Rzemieślniczych z siedzibą w Warszawie. Wprowadzono przymus przynależności do Cechów, ustawowo zwalczano nielegalne rzemiosło, rozwijano różne formy szkolenia rzemieślników, udostępniono tanie kredyty, wspierano rozwój spółdzielczości rzemieślniczej i popierano eksport wyrobów rzemieślniczych.
W czasie okupacji Związek i Izby Rzemieślnicze zostały zlikwidowane. Izby odrodziły się zaraz po wojnie, a ich siedzibami zostały miasta wojewódzkie. Reaktywowano również Związek Izb Rzemieślniczych w Warszawie.
Na skutek zmian przepisów rzemiosło zostało podporządkowane centralnemu planowaniu i wynikającym z tego konsekwencjom. Z pozycji partnera w kontaktach z władzami państwowymi Związek został sprowadzony do roli realizatora planów centralnych. Właściciele zakładów rzemieślniczych, w ramach walki z „prywaciarzami”, byli zmuszani do likwidacji zakładów, a ich warsztaty zabierano dla „gospodarki uspołecznionej”.
Sytuacja nieco się zmieniła po „odwilży październikowej” w 1956 roku. Wprowadzono ustawę o izbach rzemieślniczych, która dała prawo wybierania władz rzemieślniczych przez samych rzemieślników. Wprowadzono ulgi podatkowe dla inwestujących w rozwój własnych zakładów, umożliwiono podjęcie kooperacji z przedsiębiorstwami państwowymi. Oddano rzemieślnikom wiele lokali, a rzemiosło ukierunkowano na usługi dla ludności.
Na fali przemian w latach siedemdziesiątych nowa ustawa porządkowała i wzmacniała rzemiosło, pobudzała rozwój środowiska rzemieślniczego. Sprzyjał temu rozwój szkolnictwa zawodowego, zajęto się też sprawami socjalnymi, sponsorowano działalność kulturalno-oświatową i sportowo-rekreacyjną.
Narastający kryzys gospodarczy i społeczny lat 70. i 80. oraz pogarszające się zaopatrzenie materiałowe, stosowanie systemu nakazowo-rozdzielczego i restrykcyjna polityka fiskalna, bardzo negatywnie wpłynął na „kondycję” rzemiosła. Mnożyły się różne kontrole i inspekcje, które wydawały mnóstwo zaleceń wzajemnie wykluczających się. Z taką sytuacją wielu rzemieślników sobie nie radziło, więc ograniczali działalność, a nawet likwidowali zakłady. Ustawa o rzemiośle z 1989 roku, w oparciu o którą rzemiosło obecnie działa, wprowadziła ważne zmiany. Zniosła obowiązek zrzeszania się w organizacjach samorządu gospodarczego, zlikwidowała centralne związki branżowe i w miejsce Centralnego Związku Rzemiosła, jako instytucję reprezentującą rzemiosło powołano Związek Rzemiosła Polskiego z siedzi
Marta Matelowska