Odchodzące w niebyt drewniane domy na terenie Podkarpacia są dostrzeganym i docenianym przez turystów walorem tego regionu. Niestety, krajobraz kulturowy, który niegdyś decydował o odrębności regionalnej – dziś powoli odchodzi w niebyt.
Pilotażowy projekt „Zadomowieni w dziedzictwie – drewniane domy południowego Podkarpacia” realizowany ze środków Narodowego Instytutu Dziedzictwa (program „Wspólnie dla dziedzictwa”) to próba uratowania zachowanych śladów spójnej tkanki drewnianej zabudowy, zabytkowych domów, ale także wzornictwa, proporcji, charakterystycznych dla regionalnego budownictwa, które mogą stać się inspiracją dla rekonstrukcji i tworzenia nowych, nowoczesnych budynków.
- Naszym celem jest zmiana postrzegania drewnianych domów – mówi Franciszek Bojańczyk, współtwórca projektu, koordynator części działań turystycznych – to nie powinny być niechciane rudery, to są zabytki, a mieszkanie w zabytku to powód do dumy, ale oczywiście także pewne obowiązki.
Archiwum domów
W ramach projektu przeprowadzono inwentaryzację dwudziestu domów z miejscowości Olchowiec, Mszana, Zawadka Rymanowska, Nowa Wieś, Wietrzno, Łęki Dukielskie i Miejsce Piastowe. Zebrane parametry mają stać się bazą wiedzy i lokalnego wzornictwa, z której można będzie skorzystać projektując i budując nowe domy. Zbierane są także wspomnienia, opowieści o domach i ich mieszkańcach. „Te stare domy to kawałek historii – mówi jedna z wolontariuszek, pracujących przy inwentaryzacji – patrząc na nie, dowiadując się o sztuce ciesielskiej, uczymy się czegoś o ludziach, który je budowali. Poza tym, jak widać, stoją do dziś. Są naprawdę trwałe”.
Mam stary dom i co dalej
Częścią projektu jest także opracowanie Poradnika Dobrych Praktyk Budowlanych, którego przygotowaniem zajmuje się min. krośnieński architekt Marek Gransicki, który wspiera merytorycznie cały projekt. Poradnik ma stanowić konkretne wsparcie dla właścicieli starych domów i osób, które myślą o zakupie zabytkowego budynku. W tegorocznej edycji projektu zebrane zostaną podstawowe informacje o wszystkich elementach domu, które mogą wymagać naprawy i dostępnych rozwiązaniach.
Sieć rzemieślników
Jeśli jesteśmy właścicielami zabytkowego domu, wiemy już, co należałoby naprawić, jak wyremontować zgodnie ze sztuką, na pewno staniemy przed problemem – kto wykona tę pracę, skąd wziąć drewniane okna, czy drzwi, jak ogrzać tego typu budynek. Dlatego projekt zakłada także zbudowanie sieci rzemieślników – ludzi, którzy kontynuują dawne tradycje, rozwijając je i dostosowując do współczesnych potrzeb, stosują naturalne materiały, dbają o estetykę i środowisko. Jeśli znają Państwo takich godnych polecenia rzemieślników – zachęcamy do kontaktu: [email protected]
Ruszamy na szlak
W ramach projektu powstanie także Społeczny Szlak Architektury Drewnianej. Trasa poprowadzi zainteresowanych po kilku miejscowościach Beskidu Niskiego. Spacer szlakiem pomoże zrozumieć stosowane tradycyjnie architektoniczne rozwiązania, dostrzec ornamenty i „smaczki”, o które zadbali budowniczowie, a w końcu także zobaczyć jak na niewielkim terenie współistnieją różne formy i rozwiązania wynikające min. z kulturowego i społecznego tła.
Drewniane budownictwo nie musi być drogie, może być ekologiczne, funkcjonalne. Ma w sobie jednak coś więcej, zapewnia ciągłość form, buduje to, co lokalne, regionalne, odrębne i przez to unikatowe. Domy z popularnych katalogów są takie same na każdym krańcu Polski. Drewniane domy na Podkarpaciu to cenny i niepowtarzalny skarb, który trzeba docenić zanim będzie za późno. późno.
Joanna Sarnecka
