Dlaczego to jest ważne?
Budżet obywatelski (nazywany też partycypacyjnym) to demokratyczny proces podejmowania decyzji, w którym mieszkańcy gminy decydują o tym, w jaki sposób wydawać część środków z jej budżetu.

W 2018 r. do ustaw o samorządach: gminnym, powiatowym i województwa dodano regulacje o budżecie obywatelskim. W efekcie w miastach takich jak Krosno (na prawach powiatu) utworzenie budżetu obywatelskiego jest obowiązkiem wynikającym z ustawy.

To efekt ustawy podjętej “w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych”.

Zgodnie z obowiązującą ustawą (Dz.U. z 2018 r. poz. 130). “Szczególną formą konsultacji społecznych jest budżet obywatelski. W ramach budżetu obywatelskiego mieszkańcy w bezpośrednim głosowaniu decydują corocznie o części wydatków budżetu gminy. Zadania wybrane w ramach budżetu obywatelskiego zostają uwzględnione w uchwale budżetowej gminy. Rada gminy w toku prac nad projektem uchwały budżetowej nie może usuwać lub zmieniać w stopniu istotnym zadań wybranych w ramach budżetu obywatelskiego”.

Podsumowując: zgodnie z ustawą, budżet obywatelski to ważny element lokalnej demokracji i narzędzie aktywizujące obywateli.

Dlaczego prezydent tego nie chce?
Już po raz drugi prezydent Piotr Przytocki przedstawia radnym projekt zawieszenia budżetu obywatelskiego. Przyjęcie projektu w obecnej wersji oznaczałoby, że w tym roku nie odbyłyby się konsultacje w ramach budżetu obywatelskiego, a w 2023 nie byłby realizowane żadne inwestycje w ramach tej formy partycypacji. Prezydent woli pozostawić te środki pod kontrolą swoją i radnych, czyli wbrew idei i zapisom ustawy podjętej w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie funkcjonowania organów publicznych.

Jaki jest pretekst?
Prezydent chce wykorzystać specustawę o pomocy obywatelom Ukrainy. Jak wiadomo, u naszych sąsiadów toczy się ciężka wojna, a Polacy, w tym samorządy, pomagają uchodźcom. Zgodnie z ustawą z 12 marca 2022 “W związku z realizacją zadań związanych z pomocą obywatelom Ukrainy rada miasta na prawach powiatu może podjąć uchwałę o: 1) nieprzeprowadzaniu konsultacji społecznych w formie budżetu obywatelskiego”. To jednak tylko pretekst, ponieważ skarbnik miasta w maju przyznał, że nie ma takiej potrzeby, środki na pomoc uchodźcom są zapewnione z Funduszu Pomocy. Oszczędność kosztem budżetu obywatelskiego miałaby być przeznaczona na inne zadania, np. na koszenie trawy. Trzeba tu zaznaczyć, że koszenie (wykonywane zresztą niechlujnie i ze szkodami dla ekosystemu) wymaga niemałych kwot. W 2021 roku kosztowało w Krośnie ponad pół miliona złotych (https://www.krosnosfera.pl/krosno-koszenie-i-bioroznorodnosc/). W projekcie uchwały przewidzianej na czerwiec pretekst jest ten sam. Pod fałszywym argumentem o konieczności pomocy uchodźcom, kryje się chęć zaoszczędzenia środków kosztem demokracji i partycypacji obywatelskiej. W uzasadnieniu projektu napisano wprost: “Zawieszenie konsultacji społecznych w formie budżetu obywatelskiego na jeden rok, pozwoli na zaoszczędzenie środków finansowych miasta”.

“Czy tak w ogóle można?”
Czy można napisać w uchwale, że zawiesza się wydanie środków na jedno zadanie, żeby wydać je na drugie zadanie, a faktycznie przeznaczyć pieniądze na jeszcze jakieś zupełnie inne działania? Moim zdaniem nie można. Uważam tak, ponieważ zgodnie z Konstytucją i KPA, organy władzy publicznej działają na podstawie i w ramach przepisów prawa. Władzy publicznej wolno robić tylko to, na co pozwala ustawa. Władza publiczna musi robić też to, czego wymaga ustawa. W tym przypadku ustawa wymaga realizacji budżetu obywatelskiego. Owszem, druga ustawa robi od tego wyjątek, ale tylko i wyłącznie “W związku z realizacją zadań związanych z pomocą obywatelom Ukrainy”. Zaoszczędzenie środków kosztem lokalnej demokracji, żeby np. sfinansować wyższe wynagrodzenia samorządowców nie mieści się w pojęciu “pomocy uchodźcom”. Uważam, że tak po prostu nie można. Natomiast w samej treści projektu napisano niestety nieprawdę, dzięki czemu organ nadzorczy może zostać podstępnie oszukany i nie zauważyć, że ten pomysł zawieszenia budżetu obywatelskiego jest niezgodny z ustawą. Projekt jako podstawę prawną podaje art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, czyli: “stanowienie w innych sprawach zastrzeżonych ustawami do kompetencji rady gminy”, jednak nie sposób udowodnić, że w kompetencji rady gminy jest rezygnacja z wymaganego ustawą budżetu obywatelskiego na rzecz “koszenia trawy”. Po prostu ustawy nie przewidują takiej opcji.

W Krośnie zawieszono Budżet Obywatelski. Potraktowano dialog z obywatelami jako „zło konieczne”, tylko do wypełnienia „wskaźników”.