Był rok 1943. W amerykańskim czasopiśmie medycznym pojawił się artykuł austriackiego pediatry Leo Kannera pt. Zaburzenia autystyczne kontaktu afektywnego. Opis 11 przypadków dzieci – pacjentów Kannera, uważa się za początek rozwoju badań nad zaburzeniami rozwoju u dzieci, które dzisiaj, zgodnie z Międzynarodową Statystyczna Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11, nazywamy zaburzeniami ze spektrum autyzmu.
Do otrzymania diagnozy zaburzeń ze spektrum autyzmu konieczne jest spełnianie kryteriów diagnostycznych.
–Rodzice zauważyli moje „dziwne” zainteresowania, np. fascynowały mnie odkurzacze, windy, tablice rejestracyjne. Często zdarzało się, że nie zachowywałem się stosownie do miejsca. W czasie Mszy Św. chodziłem po kościele, w czasie lekcji zaczepiałem dzieci, rozmawiałem. Pamiętam też, że oblałem koleżankę wodą, gdy chciałem z nią nawiązać rozmowę. Nie potrafiłem tego zrobić w inny sposób. I właśnie to zaniepokoiło rodziców – wspomina Tomek, 18-letni uczeń krośnieńskiej szkoły ponadpodstawowej, który diagnozę spektrum autyzmu otrzymał w wieku 10 lat.
Jednym z głównych trudności u osób ze spektrum autyzmu są problemy w nawiązywaniu i podtrzymywaniu interakcji społecznych. Przejawia się to m.in. poprzez nawiązywanie niewystarczającego kontaktu wzrokowego, niedostateczne wykorzystywanie gestów do regulacji interakcji, zachowania nieadekwatne do sytuacji, niedostateczny rozwój związków rówieśniczych.
–Obecnie mam kilkoro przyjaciół, zarówno w szkole, jak i poza nią. Są oni dla mnie wyrozumiali, uspokajają mnie, gdy się denerwuję, tłumaczą relacje społeczne, gdy ich nie rozumiem. Nie zawsze tak jednak było. W szkole podstawowej nie miałem bliskich kolegów – tak swoje relacje z innymi osobami opisuje Tomek.
Osoby z zaburzeniem ze spektrum autyzmu mają również skłonności do nieelastycznych, powtarzalnych wzorców zachowań, czynności i zainteresowań, które występują w nadmiarze lub są nietypowe dla wieku danej osoby oraz uwarunkowań socjokulturowych. Może się to przejawiać m. in. poprzez przywiązanie do specyficznych, niefunkcjonalnych czynności rutynowych i zrytualizowanych, stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe (np. machanie rączkami), koncentrację na cząstkowych lub niefunkcjonalnych właściwościach przedmiotów służących do zabawy.
–Obecnie najbardziej interesuję się granicami państw, przejściami granicznymi, zwłaszcza tymi niestrzeżonymi – odpowiada Tomek, zapytany o swoje zainteresowania.
Nieprawidłowości w rozumieniu i ekspresji językowej u osób w spektrum autyzmu mogą przybierać różne formy. Zdarza się, że dzieci mają opóźniony rozwój mowy, a czasem zupełny brak komunikacji werbalnej. Dążenie do nawiązywania i wytrwałość w konwersacji jest niedostateczna. W wypowiedziach mogą pojawiać się stereotypowe, powtarzające się wykorzystanie słów i wyrażeń. U małych dzieci zauważa się deficyty w umiejętności zabawy w udawanie lub naśladującej role społeczne.
–Osoby z autyzmem nie zawsze rozumieją żarty, metafory. Rozumieją wypowiedzi dosłownie – mówi Tomek.
Dodać trzeba również, że wiele osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu przejawia nietypowe zachowania sensoryczne. Tomek opowiada o tym tak:
–Dla wielu osób z autyzmem głośne dźwięki stanowią problem. Ja bardzo nie lubię np. debaty w czasie lekcji. Jest wtedy za głośno. Aby sobie z tym poradzić zakładam słuchawki wyciszające. Problemem jest również jasność. Konieczne jest czasem założenie okularów przeciwsłonecznych. I jeszcze zapachy. Czasem nawet takie, których nie wyczuwają inne osoby są dla nas – osób z autyzmem – bardzo intensywne – wymienia Tomek.
Dla wszystkich osób ze spektrum autyzmu ważne jest akceptujące, wspierające środowisko.
W przedszkolu, a potem w szkole dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu zazwyczaj wymagają szczególnej organizacji kształcenia. Może to obejmować dostosowanie warunków otoczenia, metod pracy z dzieckiem, zapewnienie odpowiednich środków dydaktycznych, czy też wreszcie zapewnienie wsparcia ze strony specjalistów, jak logopedy, fizjoterapeuty, pedagoga i psychologa. W przypadku małych dzieci często dobrym rozwiązaniem jest wybór przedszkola integracyjnego, gdzie oprócz edukacji dzieci mają zapewnioną potrzebną im terapię. Im wcześniej dziecko otrzyma diagnozę i cała rodzina zostanie objęta pomocą, tym większa szansa na osiągnięcie postępów dziecka.
Co zrobić, gdy rozwój dziecka niepokoi? Trzeba pamiętać, że choć rodzic jest najlepszym obserwatorem swojego dziecka to nie musi posiadać specjalistycznej wiedzy na temat norm rozwojowych i zaburzeń. Warto więc w przypadku choćby najmniejszych wątpliwości skonsultować się ze specjalistą, który nie tylko oceni rozwój dziecka, ale również przekaże zalecenia, gdy takie będą potrzebne. Pełna diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu odbywa się w poradniach dla osób z autyzmem.
Ewa Szajnicka, psycholog,
Niepubliczne Przedszkole Integracyjne „Planeta 21” w Krośnie oraz Fundacja 21